НАЦЫЯНАЛЬНЫ АРХІЎ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ
Дзяржаўная установа «Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь» (далей - Нацыянальны архіў) створана ў адпаведнасці з пастановай ЦВК і СНК БССР ад 28 мая 1927 г. як Цэнтральны архіў Кастрычніцкай рэвалюцыі БССР (ЦАКР БССР). Пастановай Прэзідыума ЦВК БССР ад 5 лiпеня 1938 г. ЦАКР БССР рэарганізаваны ў Цэнтральны дзяржаўны архіў Кастрычніцкай рэвалюцыі і сацыялістычнага будаўніцтва БССР (ЦДАКР БССР), які пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 21 мая 1993 г. № 336 ператвораны ў Беларускі дзяржаўны архіў (БДА). У сувязі з перадачай БДА дакументаў былога Цэнтральнага архіва Кампартыі Беларусі загадам Камітэта па архівах і справаводству Рэспублікі Беларусь ад 12 чэрвеня 1995 г. № 15 архіў рэарганізаваны ў Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь. 9 студзеня 2001 г. зацверджаны Статут Нацыянальнага архіва, у адпаведнасці з якім ён стаў называцца Дзяржаўная установа «Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь».
Нацыянальны архіў з'яўляецца рэспубліканскім дзяржаўным архівам і навукова-даследчых і метадычным цэнтрам па працы з дакументамі Нацыянальнага архіўнага фонду Рэспублікі Беларусь (далей - Нацыянальны архіўны фонд). Нацыянальны архіў ўваходзіць у сістэму дзяржаўных архіўных устаноў Рэспублікі Беларусь і непасрэдна падпарадкоўваецца Дэпартаменту па архівах і справаводству Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь (далей - Дэпартамент).
Асноўнымі мэтамі дзейнасці архіва з'яўляюцца назапашванне, захоўванне, ўлік і выкарыстанне архіўных дакументаў Нацыянальнага архіўнага фонду.
Архіўныя дакументы, якія захоўваюцца ў архіве, з'яўляюцца ўласнасцю дзяржавы, уваходзяць у склад Нацыянальнага архіўнага фонду, якія не могуць быць аб'ектамі куплі-продажу, іншых здзелак па іх адчужэнні і падаюцца ў карыстанне ў адпаведнасці з заканадаўствам.
Архіў з'яўляецца юрыдычнай асобай, мае замацаванае за ім маёмасць, асноўныя абаротныя сродкі, самастойны баланс, разліковы і іншыя рахункі ва ўстановах банкаў, гербавую пячатку, штампы, бланкі, геральдычны знак - эмблему архіва і іншыя рэквізіты са сваёй назвай.
Архіў можа ўсталёўваць і падтрымліваць прамыя кантакты і сувязі з дзяржаўнымі архіўнымі ўстановамі і архіўнымі арганізацыямі іншых дзяржаў. Адносіны паміж дзяржаўнымі архіўнымі ўстановамі і архіўнымі арганізацыямі іншых дзяржаў ўсталёўваюцца на падставе дамоваў аб супрацоўніцтве.
Асноўныя задачы архіва:
- камплектаванне архіва профільнымі дакументамі;
- забеспячэнне захаванасці і стварэнне аптымальных умоў захоўвання дакументаў;
- вядзенне ўліку дакументаў і змяненняў у складзе і аб'ёме фондаў;
- стварэнне і ўдасканаленне сістэмы навукова-даведачнага апарата і даведачна-пошукавых сродкаў да дакументаў архіва;
- арганізацыя выкарыстання дакументаў у мэтах задавальнення патрэб грамадзян, грамадства і дзяржавы;
- інфармацыйнае забеспячэнне дзейнасці архіва.
Архіў выконвае наступныя функцыі:
- планаванне і справаздачнасць па ўсіх напрамках дзейнасці;
- зацвярджэнне спісаў крыніц камплектавання па профілю архіва;
- правядзенне экспертызы каштоўнасці дакументаў;
- выяўленне і ўлік унікальных і асабліва каштоўных дакументаў;
- выяўленне і ўлік профільных архіва дакументаў, якія маюць гістарычную, навуковую, сацыяльную, эканамічную, палітычную ці культурную каштоўнасць для беларускага народа і якія апынуліся ў іншых архівах Рэспублікі Беларусь і за яе межамі;
- інфармацыйнае забеспячэнне карыстальнікаў у адпаведнасці з іх запытамі, а таксама ў ініцыятыўным парадку;
прадастаўленне архіўных дакументаў і копій архіўных дакументаў для вывучэння і выкарыстання ў іх змяшчаецца;
падрыхтоўка і выданне дакументальных зборнікаў, даведачна-інфармацыйных выданняў аб складзе і змесце архіўных дакументаў; - папулярызацыя архіўных дакументаў у сродках масавай інфармацыі;
- арганізацыя выстаў архіўных дакументаў;
- распрацоўка, развіццё і ўкараненне прагрэсіўных метадаў работы;
- аказанне метадычнай дапамогі, у тым ліку па прыёме электронных дакументаў на пастаяннае захоўванне, распрацоўка і ўдзел у падрыхтоўцы галіновых нарматыўных і метадычных дакументаў па пытаннях архіўнай справы і справаводства;
- правядзенне навукова-даследчай i метадычнай работы ў галіне архівазнаўства, археаграфіі, спецыяльных гістарычных дысцыплін самастойна і сумесна з іншымі арганізацыямі і выданне навуковых прац;
арганізацыя стажыровак і камандзіровак работнікаў; - ўсталяванне і пашырэнне кантактаў паміж дзяржаўнымі архіўнымі ўстановамі па пытаннях архіўнай справы і справаводства.
У склад дакументаў архіва ўваходзяць архіўныя фонды і дакументы, якія падлягаюць пастаяннаму захоўванню:
- ўтварыліся ў дзейнасці дзяржаўных органаў, іншых арганізацый, якія дзейнічалі і дзейнічаюць на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь і за яе межамі з 1917 году;
- рэспубліканскіх партыйных, камсамольскіх, прафсаюзных, грамадскіх і кааператыўных арганізацый;
устаноў і арганізацый Часовага ўрада (1917 г.); - устаноў і арганізацый Беларуска-Літоўскай ССР (1919 г.);
- устаноў і арганізацый Беларускай Народнай Рэспублікі (1918-1925 гг.);
- беларускіх арганізацый Заходняй Беларусі (1921-1939 гг.);
- устаноў і арганізацый, якія існавалі на часова акупаванай тэрыторыі ў перыяд Грамадзянскай і Вялікай Айчыннай войнаў;
- партызанскіх фарміраванняў і падпольных арганізацый;
- дзяржаўных і грамадска-палітычны дзеячаў, дзеячаў навукі і культуры.
Архіў захоўвае таксама ўліковыя дакументы і архіўныя даведнікі (вопісы, каталогі, даведнікі і г.д.).
Архіў камплектуецца дакументамі дзяржаўнай і недзяржаўнай частак Нацыянальнага архіўнага фонду, якія ўтварыліся ў дзейнасці дзяржаўных органаў, іншых арганізацый і грамадзян, уключаных у спісы крыніц камплектавання:
- Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь, Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь, Канстытуцыйнага Суда Рэспублікі Беларусь, Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь, Вышэйшага Гаспадарчага Суда Рэспублікі Беларусь, Адміністрацыі прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, Дзяржаўнага сакратарыята Савета Бяспекі Рэспублікі Беларусь, Камітэта дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь, Генеральнай пракуратуры Рэспублікі Беларусь, Нацыянальнага банка Рэспублікі Беларусь, Кіраўніцтва справамі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, Цэнтральнай камісіі Рэспублікі Беларусь па выбарах і правядзенні рэспубліканскіх рэферэндумаў, міністэрстваў, іншых рэспубліканскіх органаў дзяржаўнага кіравання, дзяржаўных арганізацый, падпарадкаваных Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь;
- рэспубліканскіх дзяржаўна-грамадскіх аб'яднанняў, палітычных партый і іншых грамадскіх аб'яднанняў, іх саюзаў (асацыяцый), якія ўтварыліся да і пасля ўвядзення іх рэгістрацыі ва ўстаноўленым парадку;
- іншых арганізацый, якія існавалі на тэрыторыі, якая складае сучасную тэрыторыю Рэспублікі Беларусь;
- паступілі ва ўласнасць дзяржавы, у тым ліку з-за мяжы, на падставах, прадугледжаных заканадаўствам;
- якія ўтварыліся на працягу жыцця палітычных і ваенных дзеячаў, дзеячаў навукі, мастацтва, культуры і іншых сфер дзяржаўнага і грамадскага жыцця, якія маюць значнасць для грамадства і дзяржавы;
- копіямі архіўных дакументаў на правах арыгіналаў, іншымі копіямі дакументаў па айчыннай гісторыі, якія паступілі з дзяржаўных архіўных устаноў і іншых крыніц;
- страхавым фондам і фондам карыстання асабліва каштоўных і унікальных дакументаў;
- рэлігійных арганізацый, якія ўтварыліся пасля аддзялення царквы ад дзяржавы;
- друкаванымі, ілюстраванымі і іншымі матэрыяламі, дапаўняючымі дакументы архіва і неабходнымі яму ў навукова-даследчай, інфармацыйна-даведачнай і іншай працы;
- іншых дзяржаўных і недзяржаўных арганізацый.
Архіў ўзначальвае дырэктар, якi назначаецца i вызваляецца ад пасады дырэктарам Дэпартамента ў парадку, устаноўленым заканадаўствам.
Для разгляду асноўных пытанняў навуковай, практычнай і арганізацыйна-метадычнай дзейнасці ў архіве створаны калегіяльныя дарадчыя органы кіравання: дырэкцыя, Вучоны савет, экспертна-метадычная камісія (ЭМК), якія дзейнічаюць на падставе палажэнняў.
