Гісторыя архіва

Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь вядзе адлік сваёй гісторыі з 28 мая 1927 г., калі заканадаўча было аформлена стварэнне Цэнтральнага архіва Кастрычніцкай рэвалюцыі БССР (ЦАКР БССР). У адпаведнасці з устаноўленым профілем ЦАКР БССР павінен быў захоўваць дакументы цэнтральных, дзяржаўных, прафесійных, кааператыўных, грамадскіх арганізацый і ўстаноў Беларусі, якія дзейнічалі з лютаўскай рэвалюцыі 1917 г.
 
Фарміраванне фондаў архіва пачалося яшчэ ў 1922-1926 гг. у сістэме Центрархива БССР. У архивохранилище, размешчаным у царкве Святога Духа былога мужчынскага праваслаўнага манастыра, канцэнтраваліся дакументы устаноў і арганізацый, функцыянавалі з першых гадоў савецкай улады. Дзякуючы вялікай працы, праведзенай супрацоўнікамі Центрархива БССР па збіранню дакументаў паслярэвалюцыйнага перыяду, у ЦАКР БССР на 1 кастрычніка 1927 г. захоўвалася больш за 161 тыс. спраў.
 
Ужо ў першыя гады існавання архіва вызначыліся асноўныя кірункі яго дзейнасці - камплектаванне, навукова-тэхнічная апрацоўка, улік, забеспячэнне захаванасці і выкарыстанне дакументаў.
 
У сувязі з прымежным становішчам Менску ў жніўні 1929 г. было прынята рашэнне аб пераводзе ЦАКР БССР у Магілёў. Пераезд праходзіў у няпростых умовах і быў ажыццёўлены ў 1930-1932 гг. У Магілёве архіў размяшчаўся ў былых будынках Богаяўленскага манастыра і Станиславовского касцёла.
 
Да сярэдзіны 1930-х гг. у ЦАКР БССР былі сканцэнтраваныя архіўныя матэрыялы наркаматаў, устаноў і арганізацый рэспубліканскага ўзроўню, а таксама архіўныя матэрыялы устаноў, арганізацый і прадпрыемстваў 50 раёнаў БССР.
 
У ліпені 1938 г. Цэнтральны архіў Кастрычніцкай рэвалюцыі БССР быў рэарганізаваны ў Цэнтральны дзяржаўны архіў Кастрычніцкай рэвалюцыі і сацыялістычнага будаўніцтва БССР (ЦДАКР БССР). Адначасова быў удакладнены склад дакументаў, якія падлягаюць захоўванню ў архіве: у ЦДАКР БССР заставаліся фонды устаноў рэспубліканскага падпарадкавання, а фонды мясцовых устаноў падлягалі перадачы ў абласныя архівы.
 
У даваенны перыяд большую частку працоўнага часу архівістам даводзілася надаваць вырашэнню тэхнічных задач: прыёму, размяшчэнні, апісанні, каталагізацыі архіўных фондаў. Па меры прывядзення ў парадак дакументаў пашыраліся і магчымасці для іх выкарыстання: архівам апрацоўваліся запыты і выдаваліся даведкі, у чытальнай зале працавалі даследчыкі. Акрамя таго, у 1930-я гады архівісты праводзілі выяўленне дакументаў па гісторыі рэвалюцыйнага руху, грамадзянскай вайны і сацыялістычнага будаўніцтва, публікавалі артыкулы, напісаныя на аснове архіўных дакументаў, у цэнтральнай і мясцовай перыёдыцы. Магчымасці ЦДАКР БССР па выкарыстанні дакументаў былі істотна абмежаваныя з перакладам архіўнай галіны ў сістэму НКУС БССР у верасня 1938 г.
 
Нягледзячы на ​​ўсе цяжкасці, ужо ў даваенны перыяд ЦДАКР БССР становіцца вядучым архіўных установай рэспублікі. Па стане на 1 студзеня 1941 г. на стэлажах архіва размяшчалася больш за 850 тыс. спраў, аб'яднаных у 2318 фондаў.
 
Раптоўны напад нямецка-фашысцкіх захопнікаў не дазволіў арганізаваць эвакуацыю дакументаў ЦДАКР БССР у глыб краіны. У сховішчах архіва, якія размяшчаліся ў былым будынку Брацкай царквы, значная частка дакументальных матэрыялаў загінула ў выніку пажару, а астатняя частка падвергнулася раскраданню. Па загадзе нямецкага камандавання зімой 1941-1942 гг. асноўны комплекс дакументаў архіва быў перавезены з Станіславовскага касцёла ў хлеў і клуб швейнікаў па вул. Леніна. Выдзеленыя будынкі не забяспечвалі захаванасць дакументальных матэрыялаў: справы знаходзіліся ў хаатычным стане, намакалі, многія ператвараліся ў ліставую россып. Загінула большая частка дакументаў і ўвесь навукова-даведачны апарат да іх.
 
Вясной 1943 г., у мэтах выяўлення якія цікавілі акупантаў дакументаў, архіўныя фонды падвергліся сартаванні. У студзені-лютым 1944 г. адабраныя дакументы былі вывезены ў Рыгу, дзе найбольш каштоўныя з іх рыхтавалі да адпраўкі ў Германію.
 
ЦДАКР БССР аднавіў сваю дзейнасць у студзені 1944 г. у Гомелі, а пасля вызвалення ў ліпені сталіцы Беларусі пераехаў у Мінск. Асноўнай задачай архіва ў першыя пасляваенныя гады з'яўлялася арганізацыя ўліку захаваўшыхся дакументаў, іх першасная навукова-тэхнічная апрацоўка. Неабходна было перамясціць у Мінск матэрыялы архіва, якія заставаліся ў Магілёве, і вярнуць дакументы, вывезеныя немцамі пры адступленні.
 
У лістападзе 1944 года г. супрацоўнікі ЦДАКР былі накіраваны ў Рыгу для арганізацыі перавозкі належалі архіва дакументаў у Беларусь. У ліпені 1945 г. реэвакуированные дакументы былі дастаўлены ў Мінск і змешчаны «навалам» у будынку былой сінагогі на вул. Нямізе, 1б.
 
У другой палове 1944 г. ЦДАКР прыняў комплекс дакументаў акупацыйных і калабарацыйных устаноў і арганізацый, якія дзейнічалі на тэрыторыі Беларусі ў 1941-1944 гг. Іх размясцілі ў будынку па вул. Бакуніна, 4. Улічваючы, што трафейныя дакументы выкарыстоўваліся для вышуку ваенных злачынцаў, была аператыўна арганізавана праца па іх сістэматызацыі і перакладу на рускую мову.
 
У першай палове 1945 г. работнікі архіва займаліся пошукамі і зборам дакументаў цэнтральных рэспубліканскіх устаноў, да вайны знаходзіліся на захоўванні ў ведамасных архівах. Былі знойдзеныя матэрыялы Вярхоўнага Савета, Саўнаркама, Акадэміі навук і інш.
 
У верасні 1945 г. у распараджэнне ЦДАКР БССР быў перададзены будынак былой Петрапаўлаўскай (Екацярынінскай) царквы па вул. Астроўскага, 4. Будынак патрабавала капітальнага рамонту даху, часткова сцен і фасада, замены ўсіх аконных вокладак, прылады асвятлення і ацяплення, абсталявання архивохранилищ.
 
На 1 студзеня 1946 г. у архіве налічвалася 239 фондаў, якія ўключалі 153 214 адзінак захоўвання, і 3324,5 кг россыпы. Галоўнай праблемай у рабоце ЦДАКР БССР у гэты перыяд стала забеспячэнне захаванасці дакументальных матэрыялаў. У сувязі з тым, што частка дакументаў размяшчалася ў штабелях пры адсутнасці паветра і змены тэмператур, ствараліся ўмовы для іх загнівання. Каб аслабіць гэты працэс, у архіве ў вяснова-летні перыяд праводзілася прасушка дакументаў.
 
Пасля размяшчэння дакументаў на стэлажах ў будынку па вул. Нямізе, 1б з'явілася магчымасць для правядзення іх навукова-тэхнічнай апрацоўкі і выяўлення матэрыялаў, якія маглі б дапамагчы хутчэйшаму пасляваенным аднаўленні эканомікі Беларусі. У 1947 г. работнікі ЦДАКР БССР склалі 19 даведак-ориентировок па народнагаспадарчай тэматыцы, якія былі выкарыстаныя зацікаўленымі арганізацыямі пры будаўнічых і аднаўленчых працах.
 
З канца 1940-х гг. у ЦДАКР БССР праводзілася засакрэчванне архіўных дакументаў. Быў абмежаваны доступ да матэрыялаў з фондаў шэрагу цэнтральных рэспубліканскіх органаў і наркаматаў, трафейным дакументах. Такім чынам, калі на 1 студзеня 1952 г. у архіве на сакрэтным захоўванні лічылася 23 фонду і 3 часткі фондаў аб'ёмам 4219 адзінак захоўвання, то на 1 студзеня 1953 г. - ужо 62 фонду і 20 частак фондаў аб'ёмам 42 814 адзінак захоўвання.
 
Пачатак 1950-х гг. адзначылася пазітыўнымі зрухамі ў рабоце па забеспячэнню захаванасці дакументаў. У 1952 г. быў уведзены ў эксплуатацыю першы паверх будынка ЦДАКР БССР па вул. Астроўскага, 4. Туды была перамешчаная частка дакументаў з сховішчы па вул. Нямізе. Увесь комплекс дакументаў архіва быў сканцэнтраваны ў будынку на вул. Астроўскага у 1953 г.
 
Працэсы дэмакратызацыі савецкага грамадства ў канцы 1950-х гг. аказалі істотны ўплыў і на развіццё архіўнай справы. У ЦДАКР БССР пачалася праца па рассакрэчванні дакументаў. На агульнае захоўванне было перададзена 24 937 спраў, у тым ліку з фондаў ЦВК БССР, СНК БССР, Дзяржплана БССР і інш.
 
У 1960 г. архіўная служба з структуры МУС была перададзена ў падпарадкаванне Савету Міністраў. Пачалася перабудова сістэмы камплектавання дзяржаўных архіваў. У 1961 г. былі складзеныя спісы крыніц камплектавання ЦДАКР БССР, у якія ўвайшлі 325 вядучых рэспубліканскіх устаноў з сістэмы дзяржаўнага апарату і сферы народнай гаспадаркі. Дадзеныя ўстановы былі абавязаныя перадаваць дакументы ў архіў на пастаяннае захоўванне. У гэтым жа годзе на ЦДАКР БССР былі ўскладзеныя функцыі па кантролі за працай делопроизводственных і архіўных службаў рэспубліканскіх устаноў.
 
У 1968 г. архіў пераехаў у будынак па вул. Бакуніна, 4, што адкрыла магчымасць для прыёму на дзяржаўнае захоўванне новых фондаў. У 1969-1980 гг. у ЦДАКР БССР ад рэспубліканскіх устаноў паступіла больш за 100 тыс. спраў. У выніку інтэнсіўнага камплектавання да 1981 г. быў практычна вычарпаныя свабодныя плошчы ў сховішчах архіва.
 
Маштабныя перамены ў ідэалагічнай і палітычнай жыцця СССР у 1980-я гг. актывізавалі працу архівістаў па забеспячэнні грамадства рэтраспектыўнай інфармацыяй. У 1983 г. аднавілася рассакрэчванне фондаў ЦДАКР БССР. У ліку першых быў адкрыты доступ да дакументаў НКУС БССР за 1920-я гг. У 1995 г. у архіве была завершана работа па рассакрэчванні дакументаў нямецкіх акупацыйных і калабарацыйных арганізацый.
 
У 1991 г. ЦДАКР БССР пераязджае ў ізноў пабудаваны будынак па вул. Крапоткіна, 55. Упершыню ў сваёй гісторыі архіў размяшчаецца ў спецыялізаваным памяшканні, у якім ствараюцца аптымальныя ўмовы для захоўвання дакументаў.
 
Пасля распаду СССР адной з першачарговых задач для беларускіх архівістаў стала наладжванне супрацоўніцтва з калегамі з былых саюзных рэспублік. 22-23 красавіка 1992 г. у будынку ЦДАКР БССР адбылася сустрэча кіраўнікоў архіўных службаў і таварыстваў архівістаў рэспублік, якія раней уваходзілі ў склад Савецкага Саюза. Удзельнікі сустрэчы выказаліся за падтрыманне пастаянных кантактаў паміж архіўнымі ўстановамі. Былі вызначаныя асноўныя прынцыпы супрацоўніцтва і каардынацыі дзейнасці архіўных органаў дзяржаў удзельніц СНД.
 
У траўні 1993 г. Цэнтральны дзяржаўны архіў Кастрычніцкай рэвалюцыі і сацыялістычнага будаўніцтва БССР быў перайменаваны ў Беларускі дзяржаўны архіў.
 
Пасля перадачы дакументаў былога Цэнтральнага партыйнага архіва КПБ ў чэрвені 1995 г. Беларускі дзяржаўны архіў быў рэарганізаваны ў Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (Далей - Нацыянальны архіў). Пачалася праца па канцэнтрацыі дакументаў архіва ў сховішчах будынка па вул. Кірава, 43, якая завяршылася у 1999 г.
 
Мяжу ХХ-ХХI стст. для Нацыянальнага архіва быў адзначаны актывізацыяй работы па ўсіх асноўных напрамках дзейнасці. Гэтаму спрыяла афармленне нацыянальнай нарматыўна-прававой базы ў сферы архіўнай справы і справаводства, павелічэнне аб'ёму і інфармацыйнага патэнцыялу архіўнага фонду, удасканаленне сістэмы навукова-даведачнага апарата, ўкараненне новых тэхналогій для аўтаматызацыі працаёмкіх працэсаў.
 
Значна пашырыліся маштабы міжнароднага супрацоўніцтва архіва. З лістапада 2003 г. Нацыянальны архіў з'яўляецца членам Еўраазіяцкага рэгіянальнага аддзялення Міжнароднай рады архіваў. Умацаваліся сувязі з калегамі з краін блізкага (Расія, Украіна, Літва, Польшча) і далёкага (Германія, Аўстрыя, ЗША, Ізраіль) замежжа.
 
Новая старонка ў гісторыі архіва пачынаецца з восені 2007 г., калі ў адпаведнасці з пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 16 сакавіка 2006 года № 363 “Аб размяшчэнні дзяржаўнай установы “Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь”, архіў пераехаў у будынак Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі і заняў 17 -21 паверхі вышыннага будынка і два фрагменты ў стылабаце. У новым будынку абсталявана 9 архівасховішчаў плошчай 6689 кв.м. Устаноўлены стацыянарныя і мабільныя стэлажы. Працягласць стэлажных паліц складае 38 265 пагонных метраў, што супамерна з адлегласцю ад Мінска да п. Сілічы. Умяшчальнасць архівасховішчаў у гэтым будынку разлічана на 1237273 адзінкі захоўвання. Памяшканні аснашчаны сучасным і тэхналагічным абсталяваннем. Устаноўлены сістэмы аўтаматычнага газавага пажаратушэння, пажарнай сігналізацыі з выхадам на пульт МНС, абсталявана ахоўная сігналізацыя і сістэма кантролю кіравання доступам, а таксама сістэмы аператыўнага кіравання, кантролю і поўнага маніторынгу тэмпературна-вільготных параметраў, пылавыдалення. Чытальная зала архіва абсталявана працоўнымі месцамі для прагляду карыстальнікамі электронных варыянтаў вопісаў і лічбавых дзід дакументаў, камерамі відэаназірання.
 
Нацыянальны архіў з'яўляецца камплектуючым, штогод на пастаяннае захоўванне паступае каля 15 000 адзінак захоўвання. За дзесяць гадоў, якія прайшлі пасля пераезду ў будынак Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі, перад архівам узнікла праблема свабодных плошчаў, у сувязі з чым было разгледжана пытанне аб пашырэнні плошчаў для архівасховішчаў і для больш свабоднага размяшчэння работнікаў архіва. Цяпер дакументы Нацыянальнага архіва размяшчаюцца ў будынках па пр. Незалежнасці, 116, вул. Казлова, 26 і па вул. Макаёнка, 12. Усяго ў распараджэнні Нацыянальнага архіва 12 архівасховішчаў плошчай 7 393,5 кв.м, працягласць стэлажных паліц складае 42 362,72 пагонных метра, умяшчальнасць разлічана на 1 313 680 адзінак захоўвання. У 2021 годзе ў будынак па вул. Макаёнка, 12 пераехаў аддзел справаводства і фармавання Нацыянальнага архіўнага фонду.
 
На сённяшні дзень Нацыянальны архіў працягвае камплектавацца фондамі дзяржаўных органаў і іншых арганізацый, падпарадкаваных ураду Рэспублікі Беларусь, вядучых арганізацый рэспубліканскага значэння, грамадскіх аб'яднанняў, палітычных партый, выдатных дзяржаўных дзеячаў, работнікаў культуры і інш. Каля 280 арганізацый з'яўляюцца крыніцамі камплектавання Нацыянальнага архіва. За дзесяцігоддзі адбыліся сур'ёзныя змены ў нарматыўных прававых актах Рэспублікі Беларусь у сферы архіўнай справы і справаводства. Гэта звязана, перш за ўсё, з прыняццем Закона Рэспублікі Беларусь ад 25 лістапада 2011 года "Аб архіўнай справе і справаводстве ў Рэспубліцы Беларусь", які ўрэгуляваў адносіны, звязаныя з дзейнасцю дзяржаўных органаў, іншых арганізацый, а таксама грамадзян Рэспублікі Беларусь, замежных грамадзян і асоб. без грамадзянства, якія пастаянна пражываюць на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, у тым ліку індывідуальных прадпрымальнікаў, па арганізацыі назапашвання, захоўвання, уліку і выкарыстання дакументаў Нацыянальнага архіўнага фонду Рэспублікі Беларусь.
 
Вядучае месца ў сістэме навукова-даведачнага апарата займаюць каталогі. Вялікая праца ў архіве праводзіцца па перакладзе каталогаў у электронны выгляд з ужываннем Адзінай класіфікатара дакументнай інфармацыі, які быў распрацаваны БелНИИДАД і з 2012 года пачаў ўкараняцца ў практыку работы архіваў. Адным з найважнейшых і перспектыўных напрамкаў работы архіва з'яўляецца мэтанакіраваная публікацыя ў вольным доступе навукова-даведачнага апарата ў сетцы Інтэрнэт.
 
Штогод тысячы карыстальнікаў звяртаюцца ў Нацыянальны архіў для пацвярджэння стажу работы, вучобы, удзелу ў партызанскім і падпольным руху ў гады Вялікай Айчыннай вайны, аб узнагароджанні дзяржаўнымі ўзнагародамі і па іншых пытаннях. Да паслуг карыстальнікаў чытальная зала на 40 пасадачных месцаў, чытацкія апараты для чытання мікрафільмаў, магчымасць вырабу копій (лічбавання) дакументаў, сістэматычны і імянны каталогі, даведнікі, даведнікі.
 
За апошнія дзесяцігоддзі актыўна развіваецца выставачная дзейнасць архіва. Многія выставы падрыхтаваны ў суаўтарстве з расійскімі архівістамі, архівістамі Беларусі, работнікамі Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі і іншымі зацікаўленымі арганізацыямі. Сярод іх: "Заповедное дело в Беларуси и России. Конец ХIХ – начало ХХ в." (2007); "Ты з Заходняй, я з Усходняй нашай Беларусі…" (2009); "Память священна… Трагедия Белорусских деревень" (2011); "Денежная реформа 1947 года" (2012); "Славные сыны белорусского народа (к юбилейным датам Машерова П.М., Козлова В.И., Притыцкого С.О.)" (2013); "Из когорты национальных героев" (з серыі фотадакументальных выстаў "Славные сыны белорусского народа" да 100-годдзя з дня нараджэння К.Т.Мазурова); "Белорусское кино: 90 лет истории в объективе кинокамеры"; "Край мужества и славы" (2014); "Трагедия белорусских деревень"; "Выстояли и победили" (да 70–годдзя Пабеды) (2015); "Забвению не подлежит" (2016); "917-2017: Белорусской милиции 100 лет"; "Радзівілы: лёсы краіны і роду"; "Главный штаб белорусских партизан" (да 75-годдзя БШПР), Міжнародная выстава "Франциск Скорина и его эпоха", прысвечаная 500-годдзю беларускага кнігадрукавання (2017); "Пётр Машеров. Страницы жизни в архивных документах", "Хатынь – святыня национальной памяти", "Чернобыль. Хроника трагедии", "Провозглашение Республики. Год 1919" (2018); да 100-годдзя Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь, "Главный документ страны: прошлое и настоящее (к 25-летию принятия Конституции Республики Беларусь)"; "Словаки в партизанском движении на территории Беларуси 1941-1944 гг."; "Навстречу победе" да 75-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў (2019); "Жемчужина белорусской природы" да 95-годдзя Бярэзінскага біясфернага запаведніка; "Лесная песня" да 75-годдзя Вялікай Перамогі (2020); да 100-годдзя Рыжскай мірнай дамовы, да 100-годдзя Міністэрства эканомікі (2021) і інш.
 
У апошнія гады публікацыйную дзейнасць займае адно з вядучых месцаў у дзейнасці Нацыянальнага архіва. За сваю гісторыю архіў прыняў удзел у выданні больш за 100 кніг. За цыкл прац "Беларускія остарбайтеры" старшыня Белкомархива В.И.Адамушко і работнікі Нацыянальнага архіва Н.А.Бондаренко, Г.Д.Кнатько і В.Д.Селеменев былі ўдастоены Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь 2002 г. у галіне гуманітарных і сацыяльных навук.
 
На базе дакументаў Нацыянальнага архіва паспяхова рэалізаваны дзесяткі выдавецкіх праектаў. Сярод іх зборнікі дакументаў, даведнікі. Гэтыя працы - вынік самастойнай працы і супрацоўніцтва работнікаў Нацыянальнага архіва і партнёраў з нашай рэспублікі і расійскіх калег. Найбольш значныя выданні: "Накануне: Западный особый военный округ (конец 1939 г. - 1941 г.): документы и материалы"; "Центральный комитет Коммунистической партии (большевиков) Белоруссии, 1918-1941 гг. Фонд 4п. Опись 1" (2007); "Документы Национального архива Республики Беларусь о чехословацком кризисе 1968 года: справочник" (2008); "Русская православная церковь в годы Великой Отечественной войны" (2009); "Белорусы в советском тылу. Вып. 1, 2" (2010); "Купала і Колас, вы нас гадавалі". Кн. 1, Кн. 2. Ч.1, 2." (2010-2012); "Голод в СССР" (2011); Минский городской Совет депутатов. 1917-2012. Документы и материалы" (2012); "Пантелеймон Пономаренко. Личный архив и книжное собрание. Сводный каталог" (2013); "Хатынский некрополь: документы и материалы"; "Хатынь. Трагедия и память: документы и материалы"; "Партизаны в операции "Багратион": документы и материалы" (2014); "Памятники Великой Отечественной войны"; "Хатынские Деревья жизни" (2015); "Хатынская Стена памяти"; "Тростенец: трагедия народов Европы, память в Беларуси"; "Лагеря советских военнопленных в Беларуси. 1941-1944 гг.» (2016); "Белорусский штаб партизанского движения. Сентябрь – декабрь 1942 года: документы и материалы"; "Сожженные деревни России, 1941-1944: Документы и материалы"; "Сожженные деревни Белоруссии, 1941-1944: Документы и материалы"; "Восстановленный из руин. Возрождение Минска 1944-1955 гг." (2017); "Убийцы Хатыни: 118-й украинский батальон охранной полиции в Белоруссии, 1943-1944 гг.: сборник документов"; "Коттбус". Нацистская карательная операция в Беларуси, май – июнь 1943 г.: документы и материалы"; "1 января 1919 года: Временное рабоче-крестьянское советское правительство Белоруссии: документы и материалы" (2018); "Восстановление сельского хозяйства Беларуси: 1943-1945"; "Хатынь. На пути к признанию"; "Оперативные сводки Белорусского штаба партизанского движения. Январь-июль 1944 г."; "НКВД в Западной Беларуси. Сентябрь - декабрь 1939 г." (2019); "Корморан". Нацистская карательная операция в Беларуси. Май - июнь 1944 года"; "Белорусы в Карелии. 1940-1944 гг.: документы и материалы"; "Без срока давности. Беларусь. Трагедия мирного населения в годы Великой Отечественной войны. Документы и материалы. Витебская область. Гомельская область. Могилевская область" (2020/2021) і інш. Многія зборнікі архіўных дакументаў выдадзены пры фінансавай падтрымцы Асацыяцыі гісторыкаў саюзнай дзяржавы "Саюзная ініцыятыва памяці і згоды" г. Масква.
 
У архіве створана сучасная тэхнічная база для фарміравання адзінай інфармацыйнай сістэмы і ўкаранення інфармацыйных тэхналогій.
 
З 2009 г. у архіве функцыянуе уласны сайт, які размешчаны па адрасе www.narb.by і ўключаны ў Дзяржаўны рэестр інфармацыйных рэсурсаў. Сайт змяшчае інфармацыю аб архіве і яго структуры, кароткую гісторыю архіва, агульнае апісанне складу і зместу якія захоўваюцца дакументаў, аб мерапрыемствах, якія праводзяцца архівам, аб аказваемых паслугах.
 
Да 70-годдзя Хатынскай трагедыі на афіцыйным сайце архіве ў сетцы Інтэрнэт была выстаўлена база даных "Беларускія вёскі, спаленыя ў гады Вялікай Айчыннай вайны". Паміж архівам і грамадскім аб'яднаннем "Беларускі фонд міру" было заключана пагадненне аб супрацоўніцтве, паводле якога архіў ўзяў на сябе абавязацельствы па ўводу і рэдагавання прадстаўляюцца грамадскім аб'яднаннем дадзеных аб спаленых вёсках; сканіраванні дакументаў архіва, якія пацвярджаюць факты спалення; даданню ў базу дадзеных лічбавых копій дакументаў Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь і іншых архіваў, гукавых і тэкставых файлаў з запісамі ўспамінаў жыхароў спаленых вёсак, фотаздымкаў помнікаў і іншых матэрыялаў. 18 лістапада 2016 г. база даных "Беларускія вёскі, спаленыя ў гады Вялікай Айчыннай вайны" ўключана ў Дзяржаўны рэгістр інфармацыйных рэсурсаў Рэспублікі Беларусь. Штогод да гэтай базы дадзеных звяртаецца дзясяткі тысяч унікальных наведвальнікаў.
 
5 верасня 2018 г. падпісана пагадненне аб супрацоўніцтве паміж Нацыянальным архівам і Выдавецкім домам "Беларусь сегодня" па стварэнні інфармацыйнага рэсурсу адкрытага доступу аб партызанскім і падпольным руху на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, подзвігі і ўзнагародах партызан і падпольшчыкаў Вялікай Айчыннай вайны 1941-1945 гг. Асноўнымі задачамі праекта з'яўляюцца ўвекавечанне памяці ўдзельнікаў партызанскага і падпольнага руху ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны 1941-1945 гг.; стварэнне фактаграфічнай асновы для процідзеяння спробам фальсіфікацыі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны; стварэнне найбольш поўнага электроннага банка дакументаў, якія сведчаць пра подзвігі і ўзнагародах партызан і падпольшчыкаў Вялікай Айчыннай вайны 1941-1945 гг. У сувязі з тым, што ў архіве на захоўванні знаходзяцца дакументы Беларускага штаба партызанскага руху, а таксама ў адпаведнасці з Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 16 кастрычніка 2018 г. № 408 архіў сумесна з Выдавецкім домам "Беларусь сегодня" прыступіў да стварэння агульнадаступнай базы дадзеных аб партызанаў і падпольшчыкаў, якія дзейнічалі на тэрыторыі Беларусі ў час Вялікай Айчыннай вайны, і інфармацыйнага інтэрнэт-парталу "Партызаны Беларусі".
 
Рашэннем Геральдычнага савета пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь ад 2 лістапада 2017 г. № 6 (92) зацверджаны афіцыйныя Геральдычныя сімвалы Нацыянальнага архіва (эмблема, сцяг, нагрудны знак "За заслугі") і загадам дырэктара Нацыянальнага архіва ад 23.11.2017 № 67 уведзены ў дзеянне з 1 снежня 2017 г.
 
За апошнія дзесяцігоддзі Нацыянальны архіў з'яўляецца сталым удзельнікам усіх найбуйнейшых міжнародных форумаў у сферы архіўнай справы і справаводства. Штогод на постсавецкай прасторы праходзяць агульныя канферэнцыі Еўраазіяцкага рэгіянальнага аддзялення Міжнароднай рады архіваў (ЕВРАЗИКА), міжнародныя навуковыя канферэнцыі. Традыцыйнымі сталі сустрэчы прадстаўнікоў архівістаў Расеі і Беларусі. Штогод праходзяць сумесныя пасяджэння калегій Дэпартамента па архівах і справаводстве Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь і Федэральнага архіўнага агенцтва Расіі (Росархив), у якіх удзельнічае Нацыянальны архіў.
 
Аснову поспеху дзейнасці Нацыянальнага архіва складаюць кадры. Колькасць працаўнікоў складае 116 чалавек. З іх 95 чалавек маюць вышэйшую адукацыю. Сярэдні ўзрост па архіве складае 44 гады. Штогод кадравы рэсурс Нацыянальнага архіва папаўняюць выпускнікі гістарычнага факультэта БДУ. Напярэдадні прафесійнага свята - Дня архівіста праходзіць пасвячэнне маладых спецыялістаў у архівісты.